Selenyum, bağışıklık sisteminin, DNA fonksiyonlarının ve tiroid bezinin sağlıklı işlemesi için gerekli olan çok önemli bir mineraldir. Vücut metabolizmasında bir antioksidan olarak hareket ederek erken yaşlanmayı önlemeye yardımcı olur. Kalp sağlığı, üreme, zihinsel sağlık, enfeksiyon ve iltihapla mücadele gibi süreçlerde yer alır. Saç ve tırnak sağlığında aktif bir mineral olan selenyum E vitaminiyle birlikte hareket edebilir veya bu vitaminin yerine geçebilir. Selenyum eksikliği bağışıklık sistemini zayıflatarak kanser gibi kronik hastalıkların gelişimine yol açabilir ve fazlalığı ise vücutta toksin üretir. Selenyum genelde Brezilya fındığı, yumurta, turpgiller, tahıllar, et ve deniz ürünlerinde bulunur.
Selenyum nedir?
Selenyum vücut tarafından üretilmeyen sadece besinlerden alınabilen antioksidan bir mineraldir. Düşük miktarlarda selenium vücut için yeterlidir. Genellikle kol, bacak, sırt, mide kaslarında (iskelet kaslarında) depolanır ve büyük kısmı ince bağırsaklardan emilir.
Selenyum neye yarar?
Antioksidanlar oluşturmak için vücuttaki proteinlerle birleşerek hücrelerin serbest radikal hasarlarından korunmasını sağlar. En önemli görevi glutatyon enziminin çalışmasını sağlamaktır. Oksidatif stresin (erken yaşlanma) etkilerinden vücudun korunmasında yardımcı olan bu enzimin aktifleşmesi, tiroit bezi fonksiyonlarını düzenler ve hormonların sağlıklı işlenmesinde gereklidir. Ayrıca kan hücrelerinin zarar görmesini engeller, sperm üretimine katkı sağlar, bağışıklık sistemini sağlıklı tutarak kanser oluşumunu engelleyebilir.
Selenium çeşitli vitamin ve mineral takviyelerinin bir bileşenidir. Genellikle astım, yanıklar, yaralanmalar, besin emilim bozukluğu gibi hastalıkların tedavisinde ve kemoterapinin yan etkilerini ortadan kaldırmada kullanılır.
Selenyumun faydaları
Kanserojen maddelerin etkisini azaltabilir.
Antikor üretimine yardımcı olur.
Antioksidan özelliğiyle serbest radikallerle savaşır.
Tiroit bezinin çalışmasını sağlar.
Saç ve tırnak gelişiminde önemli bir mineraldir.
Kemoterapinin yan etkilerin giderilmesinde etkilidir.
Yaşlanmayı geciktirir, hücrelerin genç kalmasını sağlar.
Grip, tüberküloz ve hepatit C hastalarına fayda sağlayabilir.
Kadınlarda rahim ağzı kanseri riskini azaltır.
Bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışmasında önemlidir.
İltihap azaltma özelliği nedeniyle astımlı kişilere faydalı olabilir.
Vücutta oluşan yanık ve yaraların iyileşmesinde takviye olarak kullanılır.
Kepek ve mantar oluşumunu önleyen şampuanlarda kullanılır.
Selenyum ve bağışıklık sistemi
Bağışıklık sisteminin düzgün çalışması için selenyumdan zengin beslenmek gereklidir. HIV dâhil, virüslerin gelişiminin önlenmesinde kilit rolü vardır. Eksikliği, bağışıklık sisteminin daha yavaş tepkimesine yol açar. Vücudun oksidatif stresini azaltarak yaşlanma süreciyle mücadele eder. Serbest radikal hasarını azaltarak bağışıklık sistemini güçlendirir. E vitamini gibi diğer antioksidanlarla etkileşime girip hastalığa neden olabilecek mutasyona ve DNA hasarına karşı koruma sağlar. Takviyesi iltihapları tedavi edebilir.
Selenyum ve tiroid
Tiroid bezi, iştah, uyku, sıcaklık, ağırlık, enerji ve daha pek çok önemli günlük vücut fonksiyonlarını kontrol eder ve düzgün çalışmadığında ciddi sonuçlar ortaya çıkar. Tiroid hormonlarının üretimi ve miktarlarının düzenlenmesi görevi görür. Selenyumun eksikliğinde tiroid bezi iltihabı, hipertiroid ve hipotiroid (yetersiz hormon üretilmesi) gibi sorunlar baş gösterebilir. Takviyelerinin Hashimoto hastalığı olan kişilere fayda sağlayabileceği düşünülmektedir.
Selenyum ve astım
Vücuttaki iltihabı azaltma kabiliyeti astımla ilişkili semptomları azaltmada etkili olabilmekte ve kronik astımı olan kişilerin kanında selenyum düşük olduğu görülmektedir.
Selenyum ve Alzheimer
Vücuttaki selenyumun miktarı yaş ilerledikçe düşer ve antioksidan rolünün azalmasıyla beyin işleyişinde bozulmalar meydana gelebilir. Bazı çalışmalar Alzheimer hastalarının kanında selenyumun düşük olduğunu göstermiştir. Bu minerali çokça içeren Brezilya fındığı, deniz mahsulleri gibi yiyeceklerin hafif bilişsel bozukluk durumunda zihinsel işlevleri iyileştirdiği görülmüştür ama tam açıklanamamıştır.
Selenyum ve kalp hastalıkları
Selenyumun iltihapla mücadele etme, kan akışını artırma, oksidatif stresi azaltma, trombositlerin (kanın pıhtılaşmasını sağlayan renksiz kan hücreleri) birikmesini önleme ve antioksidan aktiviteye yardımcı olma yeteneği kalp sağlığına faydalıdır. Eksikliği kardiyovasküler hastalık riskine yol açabilir. Toprakta düşük selenyumun Keshan hastalığının (kalp kası bozukluğu) oluşumunda önemli bir etkisi olduğu görülmüştür.
Selenyum ve kanser
Antioksidan özellikleri ve işleyiş mekanizmaları üzerine etkileriyle kanserin önlenmesinde rol oynayabilir. Özellikle karaciğer kanseri, meme kanseri, kolon kanseri, prostat kanseri ve akciğer kanserine bağlı ölüm ve kanserlerin şiddetini azaltmada etkili olabilir. Araştırmalar günde 200 mg’lık bir dozunun hücre mutasyonu ve kanser gelişimini azaltabileceğini göstermiştir. Ayrıca toprakta düşük SE minerali oaln bölgelerde kanser riski daha fazladır.
Günümüzde çok sayıda farklı selenyum takviyesi bulunmaktadır
Takviyelerinin kanser türlerini önlemeye yardımcı olup olmayacağını belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Selenyum ve doğurganlık
Selenyum spermin davranışını ve işlevini etkileyebilir; eksikliğine bağlı olarak erkeklerde kısırlık ve kadınlarda düşük yaşanabilir. Hem düşük hem de yüksekliği sperm sayısına olumsuz etkileri olabilir.
Guatr nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Selenyumun yaşlanmaya etkisi
Yaşlandıkça kronik hastalık geliştirme riski arttığından Se mineraline daha çok ihtiyaç duyulur. Bu nedenle yaşlılık sürecinde selenyumdan zengin beslenmek vücudu savunmaya yardım ederek uzun bir yaşama katkıda bulunabilir.
Selenyum içeren gıdalar
Sebze ve meyvelerdeki selenyumun miktarı, yetiştirildikleri toprağın selenyum içeriğine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin bir bölgedeki Brezilya fıstığı tavsiye edilen alımın % 288’ini karşılarken diğer bölgeler % 11’ini karşılamıştır. Pişirme ile besinlerdeki selenyumun miktarında yaklaşık %50 kayıp oluşabilir. Aşağıdaki gıdalarda bolca bulunur:
Brezilya fındığı: Brezilya fındığı Brezilya ceviz ağacından gelir. Bu fındık Hindistan cevizine benzer ve ağırlığı 5 ila 20 kg a kadar çıkabilir, hasatta parçalanır ve içinden fındıklar çıkar. Günde 1 ila 4 tanesinin tüketimi genel olarak önerilen güvenli miktardır.
Hindi: Kemiksiz hindi etinde 31 mikrograma kadar selenyum alınabilmektedir. Kepekli ekmek ile tüketilmesi önerilir.
Balık: Sarı yüzgeçli orkinos, yaklaşık 30 gr başına ortalama 92 mg selenyum içerir. Bunu 40 ila 65 mg arası içeren sardalye, istiridye, karides, somon takip etmektedir.
Zenginleştirilmiş Gıdalar: Makarnalar, tam buğday ekmekleri ve tam tahıllı hububatlar selenyum ve diğer mineraller ile zenginleştirilmektedir. 1 bardak erişte veya tahıl gevreği porsiyonu başına yaklaşık 40 mg selenyum sağlanabilmektedir.
Ayrıca yumurta, ay çekirdeği, soğan, karaciğer, tavukgöğsü, chia tohumu, mantar, sarımsak da selenyumdan zengin besinlerdir.
Anne sütü bebekler için tek ve vazgeçilmez selenyum kaynağıdır.
Günlük selenyum ihtiyacı nedir?
Önerilen günlük tüketim yaşa bağlıdır ve önerilen değerler konusunda bir fikir birliği yoktur. ABD Tarım Bakanlığına göre günlük ortalama miktarlar aşağıdaki gibidir:
1-3 yaş arası çocuklar: 20 mikrogram
4-8 yaş: 30 mg
9–13 yaş: 40 mg
14 üstü ve yetişkinler: 55 mg
Hamile kadınlar: 60 mg
Emziren kadınlar: 70 mg
Türkiye’de yapılan çalışmalarda günlük alım düzeyleri ortalama 30-36 mg/gün ve 43-44 mg/gün olarak bulunmuştur.
Selenyum eksikliği neden olur?
Besinlerin sindirimi veya emilimiyle ilgili zorluklar
Karaciğer, safra kesesi, bağırsak, pankreas veya böbrek hastalıkları
Mide salgısını etkileyen patolojiler
Sindirim sistemi ameliyatı, kronik alkolizm
Antasitler (mide iltihabı ilaçları), antibiyotikler, müshiller ve diüretikler gibi ilaçlar
HIV (AIDS) ve Crohn hastalığı
Selenyum eksikliği olan bölgelerde yaşamak
Beslenme alışkanlıkları (vejetaryen rejimler, mamalarla ve damar yoluyla beslenme)
Kadınlar hamilelik, menstrüasyon ve menopoz sonrası selenyum eksikliği yaşayabilirler.
Selenyum eksikliği belirtileri
Erkeklerde ve kadınlarda kısırlık
Kas güçsüzlüğü
Yorgunluk ve uyuşukluk
Zihin bulanıklığı
Saç dökülmesi
Kolesterol yüksekliği
Tırnak yataklarında beyazlama
Bağışıklık sisteminin zayıflaması
Selenyum eksikliği ne tür sorunlara yol açar?
Eksiklik bazı hastalıkların oluşumunda direkt rol alabilir. Diğer patolojik durumlarda ise dolaylı etkiden veya Selenyum verilmesinin faydalı terapötik etkisinden söz edilebilir.
Eksikliği halinde iskelet kas tutulumu, kan hastalıkları, karaciğer nekrozu, katarakt, pankreatik hasar, kistik fibrozis, lejyoner hastalığı, alkolik siroz, erkek kısırlığı, bacak ülserleri oluşabilir.
Selenyumdan fakir coğrafyalarda Keshin-Beck (kronik bir kemik rahatsızlığı) hastalığı görülebilir.
Kardiyovasküler, nörolojik, dejeneratif ve kanser gibi hastalıkların riskinde artış söz konusudur.
iyot eksikliğine yol açarak bebeklerde kretinizm (tiroid yetersizliği) riskini arttırır.
Selenyumun insan beslenmesi için vazgeçilmez olduğu ve eksikliğine bağlı hastalıklar arasında direkt ilişki olduğu ilk kez Keshan Hastalığı ile saptanmıştır
Selenyum eksikliği nasıl ölçülür?
Mevcut selenyum seviyelerinizi öğrenmek için kan veya saç testi yaptırabilirsiniz. Kan testi sadece son zamanlarda alınan selenyumun miktarını gösterir ve saç testlerinin doğruluğu selenyum farklı organ ve sistemlerde farklı yoğunlukta depolandığı için yanıltıcı olabilir.
Selenyum fazlalığı neden olur?
Selenyum toksisitesi, nadir olmakla birlikte (endüstriyel Selenyuma maruz kalınmadıkça) akut veya kronik olabilir, günde 400 mg üst sınırı aşmamak önemlidir. Selenyum içeren gıdaların toksik etkiye yol açması beklenmez, takviyelerden alınan miktarın toksik etkisi çok daha olasıdır.
Selenyum fazlalığının belirtileri
Saç ve tırnak kaybı, baş dönmesi
Ağızda sarımsak kokusu
Mide bulantısı, kusma, diş bozuklukları
Yüzde kızarma, titremeler,
Kas ağrısı, deri ve sinir sistemi lezyonları
Hissizlik, karıncalanma, yanma hissi
Anormal refleksler, kısmi felç
Ağır vakalarda, ciddi bağırsak ve nörolojik semptomlara, kalp krizine, böbrek yetmezliğine ve ölüme neden olabilir.
Selenyum ilaçları ve takviyeleri
Selenyum, multivitamin ve multimineral takviyelerinde genellikle selenometiyonin veya selenyum bakımından zenginleştirilmiş maya, sodyum selenit veya sodyum selenat formlarında mevcuttur. Bunlar tipik olarak 33 ila 200 mikrogram selenium içerir. Çoğu insan için gıdalardan sağlanacak miktarlardan fazlasına ihtiyaç yoktur. Vücudun selenyumu takviye formunda ne kadar iyi emdiği açık değildir ve hastalıklar için kullanılabileceğini gösteren çok az kanıt vardır.
Selenyum bazı antasitler, kemoterapi ilaçları, kortikosteroidler, kolesterol düşürücü statin ilaçları, doğum kontrol hapları ve niasin (B3 vitamini) gibi ilaçlar ve takviyelerle etkileşime girebilir. Kullanmadan önce doktorunuza danışın.
Kimler selenyum takviyesi almamalı?
Takviyeler kemoterapi ilacı olan sisplatin de dahil bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.
Cilt kanseri: Takviyeler cilt kanseri riski ile ilişkili olabilir bu nedenle cilt kanseri riski yüksek olan kişiler bu takviyeleri almamalıdır.
Prostat kanseri: Vücutlarında yüksek selenyum konsantrasyonlarına sahip erkeklerin, selenyum takviyesi almaları durumunda prostat kanseri riski iki katına çıkmaktadır.
Diyabet: Günde 200 mikrogram selenyum alan kişilerin, tip 2 diyabet geliştirme olasılığının % 50 daha fazla olduğu gösterilmiştir.
Selenyum takviye türleri
İyonik Selenyum: E vitamini hücrelerini ve bağ dokusunu serbest radikalleri yok ederek korumaya alır.
Nutraxin selenyum: Selenyumun eksikliği halinde kullanılır. Selenometiyonin formunda selenyum minerali içerir. Yetişkinler için takviye edici gıda olarak günde 1-2 tablet bol su ile kullanılması önerilir.
Selenyum sülfit: Kepek şampuanlarında kullanılır. Kafa derisindeki kaşıntı ve pul pul dökülmeye iyi gelmektedir.
Selenyum solgar: Vücudun günlük selenyum ihtiyacı için kullanılan bir takviyedir. Her kapsül 100 mcg selenyum içerir.
Selenyum zararları ve yan etkileri nelerdir?
Takviyeler doktorunuz tarafından verilen ilaçların yerine kullanılmamalıdır.
Uzun süreli veya yüksek dozda kullanmak diyabet veya ciddi tıbbi durumlar gelişme riskinizi artırabilir.
Kronik böbrek hastalığı, etkin olmayan tiroid veya cilt kanseri gibi her bir durumda doz gereksinimi farklılık gösterir.
Hamilelikte ve emzirme döneminde tıbbi tavsiye olmadan takviye kullanılmamalıdır.
Ameliyattan en az 2 hafta önce kullanmayı bırakmak gerekebilir.
Takviyeler tıbbi testlerin sonuçlarını etkileyebilir, doktora takviye kullanıldığı mutlaka söylenmelidir.
Alerjik bünyelerde ağır tepkilere yol açma ihtimali bulunduğundan E vitamini ile birlikte kullanılmalıdır.
Bazı bünyelerde psikolojik bir rahatsızlık olan anhedoniye (geçmişte istekle yapılan şeylere karşı isteksizlik) yol açabilir.